Հայաստանն աշխարհաքաղաքական խաղերում

 

   

     Անցյալի դասերը և ներկայի մարտահրավերները

Հայ ժողովուրդը, սկսած 18-րդ դարից մինչև մեր օրերը կանգնած է հսկայական ուժերի բախման կիզակետում։ Նրա պատմական տարածքներն ընկած էին և են երեք կայսրությունների՝ Ռուսաստանի  Թուրքիայի և Իրանի շահերի հատման գծում։ Այս մրցակցության մեջ անմիջական դերակատարություն ունեին և ունեն նաև Անգլիան ու Ֆրանսիան՝ առաջնորդվելով սեփական գաղութային և ռազմա-տնտեսական ծրագրերով։

• Ռուսաստան։ Պետրոս Մեծից սկսած՝ Մոսկվայի ռազմավարական նպատակը եղել է Անյսրկովկասի ներգրավումը կայսրության սահմաններում։ Այդ տարածքները դիտարկվում էին որպես բուֆերային գոտի Պարսկաստանի և Թուրքիայի դեմ։ Հայերին ու վրացիներին հաճախ խոստանում էին պետականության վերականգնում, սակայն իրականում այդ խոստումները ծառայել են բացառապես Ռուսաստանի տարածքային շահերին։

•  Թուրքիա։ Թուրքիան ձգտում էր և ձգտում է զսպել Ռուսաստանի առաջխաղացումը, բայց չի տարբերվում նրանից հայերի ու վրացիների նկատմամաբ վարվող քաղաքականության մեջ։ Հայկական հարցում Թուրքիան մշտապես հանդես է եկել որպես կոշտ հակակշիռ ցանկացած անկախ պետականության գաղափարին՝ բացառապես 1918-ից, երբ Երևանի շուրջ տարածքը ճանաչելով իբրև անկախ պետականություն՝ վիժեցվեց Սևրի պայմանագրով նախատեսված Հայաստանի կայացումը:։

• Իրան։ Իրանի Այսրկովկասում  սեփական վերահսկողությունը պահպանելու համար հաճախ հանդես է եկել որպես առավել ճկուն խաղացող, որն ավելի շուտ էր պատրաստ ընդունել հայկական բուֆերային պետության գաղափարը՝ սեփական անվտանգության ապահովման համար։ Կարող ենք փաստել Դավիթ Բեկի իշխանապետության ճանաչումը 1727-1728թթ.: 

• Անգլիա և Ֆրանսիա։ Այս երկու գիշատիչները, միմյանց հետ մրցակցելով, փորձում էին կասեցնել Ռուսաստանի առաջխաղացումը՝ ժամանակ առ ժամանակ աջակցելով Պարսկաստանին և Թուրքիային։ Նրանց նպատակը Այսրկովկասը դարձնելն էր հակառուսական ճակատի մաս և իրենց տնտեսությաը սպասարկող հումքային շուկա։

Այսպիսով, հայ ժողովրդի ճակատագիրը 18-20-րդ դարերում  որոշվում էր  մեծ տերությունների շահերի խաղատախտակի վրա՝ հաճախ հայերիս հատկացնելով խաղասկզբում արագ փոխանակվող շախմատի զինվորի դեր։

Այսօր, 21-րդ դարի Հայաստանի աշխարհաքաղաքական իրավիճակը խիստ հիշեցնում է անցյալի դասերը։

• Ռուսաստան շարունակում է գործել իր կայսերապաշտ տրամաբանությամբ՝ խոչընդոտելով Հայաստանի լիակատար ինքնիշխանությանը և փորձելով Փաշինյանի ռեժիմի միջոցով սահմանափակել նրա դիվանագիտական մանևրի դաշտը։

• Թուրքիա և Ադրբեջան համատեղ ուժերով ձգտում են նվազեցնել հայկական գործոնի կշիռը տարածաշրջանում և օգտագործում են նույն Փաշինյանին՝ իրենց նպատակներին հասնելու համար։

• Իրան հանդես է գալիս որպես Հայաստանի կայուն և հետևողական գործընկեր՝ տեսնելով Հայաստանի գոյությունը որպես անվտանգության կարևոր երաշխիք սեփական հյուսիսային սահմանների համար։ Միակ ռազմաքաղաքական սխալը, որ Իրանը թույլ է տվել, դա Թուրանական դաշինքի կողմից Արցախի անպատիճ զավթումն էր: 

• Հնդկաստան վերջին տարիներին որդեգրել է այնպիսի դիրքորոշում, որը մեծապես համահունչ է Իրանի քաղաքականությանը․ Նյու Դելիի համար Հայաստանը ոչ միայն ռազմավարական գործընկեր է, այլև տարանցիկ կարևոր հանգույց Հյուսիս-Հարավ մայրուղու ծրագրում։

• Արաբական աշխարհը տարբեր շերտերում ցույց է տալիս հետաքրքրություն․ մասնավորապես՝ Եգիպտոսը,  և որոշ գծերով նաև Սաուդյան Արաբիան, հակակշռելով Թուրքիայի և Ադրբեջանի հավակնություններին։

Այս պայմաններում Հայաստանի պետականության ապագան կախված է բացառապես դիվանագիտական ճկունությունից։

• Ռազմական առումով, Հայաստանը չի կարող մրցել տարածաշրջանում ռազմա-քաղաքական խաղեր կատարող գերտերությունների հետ, սակայն կարող է ապահովել իր պաշտպանունակությունը բազմավեկտոր դաշնակցային քաղաքականությամբ։

• Տնտեսական առումով, Հայաստանը կարող է դառնալ տարանցիկ՝ Խաղաղության հանգույց Հյուսիս-Հարավ և Արևելք-Արևմուտք ուղիների խաչմերուկում՝ օգտագործելով Իրանի, Հնդկաստանի և Արաբական աշխարհի տնտեսական շահերը։

• Քաղաքական առումով, Հայաստանը պետք է ձգտի հավասարակշռված գործընկերության՝ Արևմուտքի, Իրանի, Հնդկաստանի և Արաբական աշխարհի հետ՝ միաժամանակ նվազեցնելով Ռուսաստանից  կախվածությունը։

Հայաստանը, լինելով հազարամյակների պատմության կրող, կրկին կանգնած է ընտրության առաջ․ խաղատախտակի զոհաբերվող զինվորի փոխարեն դառնալով անկասելի առաջ գնացող խաղթազինվոր։ Նախորդ դարերի դասերը հուշում են, որ միայն սեփական շահերի հստակ ձևակերպումն ու ճկուն դիվանագիտությունը կարող են ապահովել հայկական պետականության կայունությունն ու զարգացումը։ Այսօր Հայաստանյան ուղեղային կենտրոնները առաջարկում են պաշտոնական Երևանին նախաձեռնող ու հավասարակշռված արտաքին քաղաքականության իրականացում, որպեսզի Հայաստանը չկրկնի անցյալի ծանր սխալները և իսպառ չհեռանալ պատմության թատերաբեմից։