Էրզրումի քարավանատների վերականգնումը՝ որպես բնիկ հայության նկատմամբ Թուրքիայի ոչ անկեղծ վերաբերմունքի վկայություն

 

Թուրքիայի Էրզրում քաղաքում մեկնարկած քարավանատների վերականգնման ծրագիրը ներկայացվում է «Պահպանենք պատմությունը, վերափոխենք քաղաքը» գեղեցիկ կարգախոսով։ Սակայն այս գեղեցիկ փաթեթավորմամբ իրականում թաքնված է մի լուրջ խնդիր․ Անկարան շարունակում է շրջանցել այն պատմական ճշմարտությունը, որ Էրզրումը դարեր շարունակ եղել է արևմտահայության մայրաքաղաքը՝ հայերի քաղաքակրթական և քաղաքական կենտրոններից մեկը։

Պետք է հիշեցնել, որ դեռևս Դարեհ I-ի ժամանակաշրջանում, երբ կառուցվում էր Արքայական պողոտան, Էրզրումը գտնվել է Եվանդունիների սատրապության ներքո։ Հենց այդ ժամանակ էլ այստեղ կառուցվել է առաջին իջևանատունը։ Իսկ քանի որ պարսից արքունիքը հայերին տվել էր ներքին ինքնավարություն, այսպիսի կառույցները կառուցվում էին հայ սատրապների անմիջական հսկողությամբ։

Այս պատմական փաստերը պարտադիր է հիշել, երբ այսօր Թուրքիան հանդես է գալիս որպես «մշակութային ժառանգության պահապան»։ Իրականում Անկարան ոչ միայն չի ընդունում հայերի դարավոր ներկայությունն Էրզրումում, այլև իր լռությամբ ու ընտրովի վերաբերմունքով քայլ առ քայլ վերացնում է հայկական մշակութային հետքերը։

Հայ-թուրքական «բարեկամության» մասին հայտարարություններ անող և թուրքալեզու աշխարհի մեջ արևմտյան արժեքների ջահակիրի դեր խաղալ փորձող Թուրքիան ազնվություն չի դրսևորում։ Եթե խոսքը վերաբերում է քաղաքակրթական ժառանգությանը, ապա պարտադիր է ներկայացնել և վերականգնել ոչ միայն XIX դարի թուրքական քարավանատները, այլև ամբողջ հայկական մշակութային շերտը՝ եկեղեցիներ, վանքեր, դպրոցներ ու պատմական թաղամասեր։ Այս անտեսման շարունակությունը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ մշակութային ցեղասպանության նոր դրսևորում։

Այստեղ տեղին է հիշել համաշխարհային փորձը, որը ցույց է տալիս, որ քաղաքակիրթ պետությունները կարող են և պետք է վերականգնեն ոչ միայն իրենց, այլև իրենց տարածքում գոյություն ունեցած բնիկ ազգաբնակչության մշակութային ժառանգությունը։

Համաշխարհային փորձից օրինակներ

1. Իսպանիա – Գրանադայի Ալհամբրան և ալ-Անդալուսի ժառանգությունը
   Իսպանիան, չնայած Ռեքոնկիստայի ժամանակ մավրական իշխանության ավարտին, ոչ միայն չի քանդել մուսուլմանական մշակութային հուշարձանները, այլև դրանք պահպանել է որպես համաշխարհային ժառանգություն։ Գրանադայի Ալհամբրան, Կորդովայի մզկիթը և այլ կառույցներ վերածվել են Իսպանիայի մշակութային այցեքարտի՝ ընդգծելով երկրի բազմաշերտ ինքնությունը։ Սա վկայում է, որ նույնիսկ նախկին հակառակորդի թողած ժառանգությունը կարող է դառնալ հպարտության առարկա։

2. Կանադա և ԱՄՆ – բնիկ ժողովուրդների ժառանգության վերականգնում
   Կանադան պետական ծրագրերով վերականգնում է ինդիանյան տոտեմ սյուները, ավանդական համայնքային տները և ծիսական տարածքները։ Նույնը ԱՄՆ-ում․ նավախոների, փյուեբլոների և այլ ցեղերի մշակութային ժառանգությունը ոչ միայն պահպանվում է, այլև ներկայացվում որպես ազգային հարստություն։ Սա արվում է ոչ միայն պատմական արդարության, այլև ինքնության բազմազանության վերականգնման համար։

3. Լեհաստան – հրեական ժառանգության վերականգնում
   Լեհաստանը, որտեղ Հոլոքոստի տարիներին ոչնչացվել էր հրեական համայնքի ճնշող մեծամասնությունը, այսօր վերականգնում է սինագոգները, հրեական թաղամասերը և ստեղծում է մշակութային կենտրոններ։ Վարշավայի «POLIN» թանգարանը դարձել է համաշխարհային ճանաչում ունեցող հուշահամալիր, որն անկեղծորեն ներկայացնում է հրեաների դերը լեհական պատմության մեջ։

4. Վրաստան – հայկական եկեղեցիների վերանորոգում Թբիլիսիում
   Վրաստանի իշխանությունները վերջին տարիներին մի շարք հայկական եկեղեցիներ ներառել են պետական հուշարձանների պահպանության ծրագրերում։ Թբիլիսին, որը դարեր շարունակ եղել է բազմազգ քաղաք, իր քաղաքականությամբ ընդունում է այդ բազմազանությունը։ Վերանորոգված հայկական եկեղեցիները վկայում են, որ Վրաստանում գիտակցում են բազմամշակութային ժառանգության կարևորությունը։