Ինչու՞ «Հայկական» բառը դուրս մնաց անվանումից

 

1. Իրավական մանևրի անհրաժեշտություն ԽՍՀՄ շրջանակում

   • Ըստ Հեյդար Ալիևի շկոլային հավատարիմ գործիչների պնդման 1991թ. սեպտեմբերի 2-ին ԽՍՀՄ-ը դեռ գոյություն ուներ։

   • ԽՍՀՄ Սահմանադրության 70-րդ և 72-րդ հոդվածները հնարավորություն էին տալիս միութենական հանրապետության դուրս գալու դեպքում ինքնավար մարզերին և շրջաններին ինքնուրույն որոշել իրենց կարգավիճակը։

   • Եթե հռչակագրում ընդգծվեր «Հայկական» բառը, ապա այն կդիտվեր ոչ թե որպես ինքնավար մարզի ժողովրդի ինքնորոշում, այլ որպես միջպետական վերամիավորման փորձ Հայաստանի հետ։ Դա միջազգային հարթակներում թույլ կտար Բաքվին և Մոսկվային ներկայացնել այն որպես անջատողականություն և «Հայաստանի տարածքային ընդարձակում»։

2. Միջազգային հանրության ընկալման հաշվարկ

   • Անկախության հռչակագիրը պետք է ունենար հնարավորինս «չեզոք» և «իրավական» հնչողություն, որպեսզի միջազգային հանրության մեջ ընկալվեր որպես ժողովրդավարական ինքնորոշում, ոչ թե «պատմական Հայաստանի վերամիավորման ծրագիր»։

   • Այդ պատճառով էլ ալիևյան շկոլային հավատարիմ հայ գործիչները ընտրեցին «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն» ձևակերպումը, որը տարածքային-վարչական է, այլ ոչ թե էթնո-պատմական։

3. Խուսափելու փորձ՝ հայ-ադրբեջանական հակադրության սրացումից

   • 1988–1991թթ. արդեն իսկ ծանր բախումներ ու ջարդեր էին։

   • Եթե անվանումը լիներ «Արցախի  Հայկական  Հանրապետություն», դա Ադրբեջանում կընկալվեր որպես վերջնական տարածքային կորուստի մանավանդ հայացականացում։ Հռչակագրի հեղինակները փորձեցին իբրև նվազեցնել «թշնամական» ընկալումը։

 Ինչու՞ , այդուհանդերձ, կարևոր էր «Հայկական» ընդգծումը

Ռոբերտ Քոչարյանի դիտարկումը ճիշտ է․ անվանումում «Հայկական»-ի բացակայությունը թույլ տվեց հետագայում ադրբեջանական քարոզչությանը մանևրելու.

• Ադրբեջանը սկսեց պնդել, թե «Արցախ» չկա, այլ կա «Ղարաբաղը»՝ իբր բազմազգ տարածք է և չի կարող դիտվել որպես հայկական ինքնորոշում։

• Տարածքային անվանումը թույլ տվեց աղավաղել էթնիկ-պատմական փաստերը՝ որ Արցախը մշտապես եղել է հայկական բնակչության պատմական հայրենիքը։

• «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն» ձևակերպումը իրավական հարթությունում չափավորական, պաշտպանական էր, և ազգային ինքնության շեշտադրումը չեզոքացվեց ալիևյան շկոլային հավատարիմների կողմից, ինչը թույլ տվեց հետագայում տարածքային հակադրությունը ներկայացնել որպես «երկու համայնքների կոնֆլիկտ», այլ ոչ թե հայ ժողովրդի ինքնորոշման պայքար։

             Այսօրվա ազգային շահերի դիրքերից գնահատական

• Եթե դիտարկենք 2020-ի պատերազմից և 2023-ի Արցախի բնիկ հայության ցեղասպանական տեղահանումից հետո, ապա ակնհայտ է, որ անվանումից «Հայկական»-ի դուրս թողնելը թույլ տվեց միջազգային հարթակներում մթագնել կոնֆլիկտի էթնիկ և պատմական էությունը։

• Այսօր կարելի է ասել, որ եթե արդեն 1991-ին հռչակագիրն արձանագրեր «Արցախի Հայկական Հանրապետություն»  անունը, ապա հետագա քարոզչական պայքարում մենք կունենայինք ավելի ուժեղ իրավաքաղաքական և ազգային ինքնության շեշտադրում։

• Սակայն նոմենկլատուրան կարողացավ վախեցնել ներկաներին, որ եթե այն ժամանակ այդպես ձևակերպվեր,  ԽՍՀՄ կենտրոնը և միջազգային հանրությունը ավելի կտրուկ կդիմադրեին և նույնիսկ հռչակագիրը կարող էր համարվել ոչ իրավաչափ։ Սա խոսում էր մարզխորհրդի գործիչների և հեղափոխականացած զանգվածների միջև  եղած հսկայական անդունդի մասին:

    Եզրակացություն

«Հայկական» բառի բացակայությունը կործանարար հետևանք ունեցավ․

•  Իրավական տեսանկյունից՝ այն կարծես թե թույլ տվեց Հռչակագիրը պահել միջազգային իրավունքի սահմաններում։

•  Ազգային տեսանկյունից՝ 

  եթե հռչակագիրն ընդունվեր «Արցախի Հայկական Հանրապետություն» անվամբ, ապա կունենայինք.

  1. Ազգային ինքնության հստակ շեշտադրում

     • Անվանումն անմիջապես կապում էր նորաստեղծ պետությունը հայ ժողովրդի պատմական ժառանգության հետ։

     • Կտրուկ վերացնում էր «բազմազգ տարածք» կամ «համայնքների հակամարտություն» թեզը։

  2. Մշակութային և պատմական անքակտելիության վկայություն

     • Միջազգային հանրության առջև ամրագրվում էր, որ Արցախը բնիկ հայերի հողն է, ոչ թե վիճելի տարածք։

     • Հետագա քարոզչական պատերազմում սա դառնում էր ուժեղ փաստարկ։

  3. Ազգային համախմբում Հայաստանի ներսում և Սփյուռքում

     • Կանխում էր ներքին երկվությունը, որովհետև բոլորի համար պարզ կլիներ՝ խոսքը հայկական հողի մասին է։