Ինչու՞ «Արձախ» և ոչ «Արցախ»
- Հայոց պատմության մեջ տեղանունները երբեմն դառնում են ոչ միայն լեզվաբանական, այլ նաև քաղաքական ու մշակութային պայքարի դաշտ։ Այդպիսի օրինակներից է «Արձախ» անվան փոխակերպումը «Արցախ»-ի։ Թեև առաջին հայացքից սա կարող է թվալ որպես սովորական հնչյունային փոփոխություն, խորքային վերլուծությունը բացահայտում է մի շարք մտահոգիչ շերտեր։
- «Արձախ»՝ պատմական արմատ
- • Մովսես Կաղանկատվացու «Պատմություն Աղվանից աշխարհի» աշխատության մեջ ՝ VII դարում, տարածքը հիշատակվել է որպես «Արձախ»։
Ահա մի քանի բնագրային հատված, որտեղ «Արձախ» անունը հստակ երևում է՝
«Եւ եկեալ ի գաւառս Արձախ, գտան զմարմինն սրբոյն...»
(Գիրք Ա, գլուխ Զ)Այս հատվածում պատմվում է, թե ինչպես Եղիշե առաքյալի աշակերտները գալիս են Արձախ գավառ՝ սրբի մասունքները որոնելու։
«Եւ ի գաւառս Արձախ, ի վայրն կոչեցեալ Գիս, շինեցին զեկեղեցի...»
(Գիրք Ա, գլուխ Զ)Այստեղ նշվում է Գիս անունով վայրում՝ Արձախում, կառուցված եկեղեցու մասին։
«Արձախ գաւառն, որ է ի սահմանս Աղուանից աշխարհի...»
(Գիրք Ա, գլուխ Է)Այս ձևակերպումը ցույց է տալիս, որ Արձախը դիտարկվում է որպես Աղվանից աշխարհի սահմանային գավառ։
- «Արձախ»-ն ունի հստակ հնչյունային կառուցվածք՝ բնորոշ հին հայերենին, և կապված է «արծաթ», «արեգ», արմատների հետ, որոնք խորհրդանշում են լույս, փայլ, աստվածություն։
Մատենադարանի թիվ 1289 թ․ ձեռագրում ևս «Արձախ» ձևը գերակշռում է։
Որոշ լեզվաբաններ նշում են, որ «Արցախ» ձևը ավելի հեշտ է ընկալվում ժամանակակից հայերենի հնչյունաբանության մեջ, սակայն դա չի արդարացնում պատմական անվան մոռացումը։ Ըստ նրանց, «Արձախ»-ը հնչում է որպես հնագույն, բարբառային, իսկ «Արցախ»-ը՝ «գրական», «մաքուր»։
• Այս փոփոխությունը Ազգային ինքնության կայացման տեսանկյունից անհրաժեշտ է դիտարկել որպես հնագույն ինքնության ջնջման քայլ՝ «լեզվական մաքրագործման» պատրվակով։
Եթե դիտարկենք այս փոփոխությունը դավադրության տեսության շրջանակում, ապա կարող ենք ենթադրել, որ «Արձախ»-ի մոռացումը նպատակ ունի՝
• Մշակութային հիշողության ջնջում՝ տարածքի պատմական ինքնության աղավաղում։
• Քաղաքական վերանվանում՝ տարածքի նկատմամբ վերահսկողության հաստատման լեզվական մեխանիզմ։
• Անհատականության կորուստ՝ երբ բարբառային, տեղային անվանումները փոխարինվում են «ընդհանուր» ձևերով։
Այս տեսանկյունից, «Արձախ»-ը ոչ միայն լեզվաբանական ձև է, այլ ինքնության խորհրդանիշ, որի կորուստը նշանակում է պատմական հիշողության մթագնում։
Այսպիսով, «Արձախ»-ը պետք է պահպանվի ոչ միայն որպես հնագույն տեղանուն, այլ նաև որպես մշակութային ուծացմանը դիմադրող խորհրդանիշ։ Լեզվի «իրացումը», երբ դուրս է գալիս բնական զարգացման սահմաններից, վերածվում է հիշողության մանիպուլյացիայի։ Իսկ «Արձախ»-ի վերականգնումը՝ ոչ թե որպես հնություն, այլ որպես հիմնարար արժեք, դառնում է մեր պատմական ինքնության վերագտման քայլ։
Комментарии
Отправить комментарий