Մանդատային հանրաքվեի անհրաժեշտությունը՝ Հայաստանի ճակատագրի հարցում

 

Հայաստանի ներկայիս քաղաքական համակարգը կանգնած է լեգիտիմության խորքային ճգնաժամի առաջ։ 2,955 միլիոն ընտրող ունեցող երկրում գործող վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ստացել է ընդամենը ընտրողների շուրջ 26%-ի ձայները, սակայն փաստացի ենթարկել է իրեն իշխանության բոլոր հիմնական ինստիտուտները՝ դատական համակարգը, Սահմանադրական դատարանը, հանրային հեռուստատեսությունը։ Իրավական և քաղաքական առումով ձևավորվել է իշխանության այնպիսի մոդել, որը չի արտահայտում ամբողջական և իրական ժողովրդական կամքը։ Այնուամենայնիվ, հենց այս պայմաններում է ժողովրդի անունից հնչում ճակատագրական հայտարարությունը՝ «Արձախը Ադրբեջանի մաս է»։

Պատմությունը և փորձը հուշում են, որ նմանօրինակ հարցերը՝

• Արցախի ազատագրումը ադրբեջանական զավթիչներից,

• Հայաստանի սահմանների փոփոխությունը,

• այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» տրամադրումը կամ որևէ էքստերիտորիալ պահանջի բավարարման հնարավորությունը,
  չեն կարող որոշվել մեկ անձի կամ մեկ քաղաքական ուժի կողմից՝ անկախ նրանից, թե ինչպիսին է նրա ընտրական արդյունքը։ Այս հարցերը վեր են սովորական քաղաքական պայքարից. դրանք վերաբերում են ողջ հայ ժողովրդի ապագային, հետևաբար՝ դրանց լուծումը պետք է ունենա ամբողջ ժողովրդի մանդատ։

Ինչ է մանդատային հանրաքվեն և ինչու է այն անհրաժեշտ

Մանդատային հանրաքվեն ենթադրում է բաց և հստակ ձևակերպված հարցադրում ժողովրդի առաջ՝ առանց մանիպուլյացիաների, առանց փակ պայմանավորվածությունների։ Օրինակ՝

• Պետք է՞ Հայաստանը պաշտոնապես ճանաչի Արցախը որպես Ադրբեջանի մաս, թե՞ ոչ։

• Պետք է՞ Հայաստանը համաձայնի որևէ էքստերիտորիալ «միջանցքի» տրամադրմանը, թե՞ ոչ։

• Պետք է՞ Հայաստանի սահմանների հարցերը լուծել միայն փոխադարձ ճանաչման և միջազգային երաշխիքների հիման վրա, թե՞ համաձայնվել միակողմանի զիջումների։

Հանրաքվեի արդյունքները պետք է դառնան այն միակ լեգիտիմ հիմքը, որի վրա ցանկացած իշխանություն պարտավոր կլինի կառուցել իր արտաքին և ներքին քաղաքականությունը։ Դա կապահովի, որ ոչ մի ղեկավար կամ ուժ չկարողանա ժողովրդի անունից գաղտնի կամ պարտադրված գործարքներ կնքել՝ շրջանցելով երկրի իրական տիրոջ կամքը։

Միջազգային իրավունքի տեսանկյունից

Ժողովրդի կամքի արտահայտումը հանրաքվեի միջոցով ունի ոչ միայն քաղաքական, այլև միջազգային իրավական մեծ կշիռ։
ՄԱԿ-ի Կանոնադրության և Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի (ICCPR) առաջին հոդվածի համաձայն՝ ժողովուրդը, որպես ինքնիշխանության կրող, ունի վերջնական որոշման իրավունք իր տարածքային ամբողջականության և ինքնորոշման հարցերում։ Սա նշանակում է, որ մանդատային հանրաքվեի արդյունքները կարող են դառնալ միջազգային իրավունքի ճանաչված հիմք՝ Հայաստանի և Արցախի ճակատագրին վերաբերող ցանկացած բանակցային գործընթացում։

Ինչ կտա մանդատային հանրաքվեն

• Կդադարեցնի իշխանության յուրացման փորձերը և քաղաքական մանիպուլյացիաները։

• Կստեղծի ժողովրդավարության իրական գործիք, որով կճշգրտվի Հայաստանի ազգային օրակարգը։

• Կպահպանի և կվերականգնի ժողովրդի վստահությունը պետության հանդեպ։

• Կդառնա պատնեշ ապագա պարտադրանքների դեմ՝ լինի դա Արցախում, Զանգեզուրում, Սևանա լճի շրջակայքում կամ Հայաստանի պետականության այլ հիմնասյուներում։

Պատմությունը բազմիցս ցույց է տվել՝ թուրքական և ադրբեջանական «խաղաղության» խոստումները հաճախ ավարտվել են հայության համար անդառնալի կորուստներով։ Ուստի ցանկացած գործարք պետք է անցնի ժողովրդի մանդատի փորձաքարով։ Դա է միակ ճանապարհը, որը համատեղում է ժողովրդավարությունը և ազգային արժանապատվությունը։

Եզրափակիչ դիտարկում

Եթե վարչապետ Փաշինյանը կամ որևէ այլ իշխանություն համոզված է, որ ժողովուրդը պատրաստ է խաղաղության՝ տարածքային զիջումների գնով, ապա այդ վստահությունը պետք է ստանա բաց, թափանցիկ և լեգիտիմ հանրաքվեի միջոցով։ Իսկ եթե ժողովուրդը դեմ է, ապա որևէ իշխանություն իրավունք չունի շրջանցել իր երկրի իրական տիրոջ՝ ժողովրդի կամքը։

Խաղաղությունը կարող է և պետք է կառուցվի միայն Հայաստանի սուվերենության, անվտանգության և ժողովրդի կամքի հարգման հիման վրա։
Այլ ճանապարհ պարզապես գոյություն չունի։