Ֆրանսիացի հանրահայտ արևելագետ, Մարի-Ֆելիսիտե Բրոսեն (1802—1880) իր ժամանակի սահմանները հատելով՝ ընկալեց Հայաստանը որպես կամուրջ արևմտյան ու արևելյան մշակույթների միջև։ Նա միայն գիտնական չէր․ նա ճամփորդ էր, որոնող և հոգևոր ժառանգության պահապան։
Նրա գրիչից ծնվեցին հարյուրավոր աշխատություններ՝ պատմագիտության, աշխարհագրության, հնագիտության ու
բանասիրության դաշտերում։ Բայց դրանցից ամենաազդեցիկը եղավ հայերի ու վրացիների անցյալին նվիրված անխոնջ վաստակը։
1848 թվականին Բրոսեն ոտք դրեց Հայաստան։ Նա ժամանեց ոչ թե զբոսաշրջիկի աչքով, այլ՝ տեսանելի դարձնելու այն, ինչ վաղուց փորձում էր մեզնից թաքցնել ժամանակը։ Էջմիածնի սուրբ վանքում նա մնաց վեց շաբաթ՝ խոնարհվելով ձեռագրերի առաջ, որոնք պահպանում էին դարերի լռությունը։ Սրբազան էջերի կողքին նա թողեց իր մեկնությունները, իսկ Հովհաննես Շահխաթունյանցի կազմած ձեռագրացուցակը թարգմանեց ֆրանսերենով՝ նոր կյանք պարգևելով հայ հոգևոր ժառանգությանը։
Տարիներ անց՝ 1860–1861-ին, Բրոսեն աշխարհի առջև բացեց իր ամենաազդեցիկ գործերից մեկը՝ «Անիի ավերակները»։ Այն պատմում էր Հայաստանի երբեմնի փառահեղ մայրաքաղաքի մասին, որն իր բարձրաբերձ պարիսպներով ու վանքերով վկայում էր Բագրատունյաց թագավորության հզորությունը։ Աշխատությունը ոչ միայն պատմություն էր, այլև կենդանի պատկերասրահ՝ վկայություն քաղաքակրթության փառքի և նրա կործանման։
Այսօր, երբ շատ վիմագրեր այլևս չկան կամ մնացել են անհասանելի, Բրոսենի գրքի էջերում դեռ շնչում է Անիի հոգին։ Նրա նվիրվածությունն ապացույց է, որ գիտությունը կարող է դառնալ սրբավայրի դուռ՝ փրկելով պատմության ձայնը մոռացությունից։
Եվ ահա մենք թերթում ենք նրա գիրքը՝ «Անիի ավերակներ», որպես անթեղված կրակ, որ շարունակում է մեզ հիշեցնել․ այն ինչ կորել է քարերում, ապրում է բառերում։
Комментарии
Отправить комментарий