ՊԵՏԱԿԱՆ ՄԻԱՁՈՒԼՄԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱԴՐԲԵՋԱՆՈՒՄ

Ինչպես է բազմազգ հասարակությունը վերածվում մեկ արհեստական ինքնության

Ադրբեջանում պետական մակարդակով շարունակվում է մի գործընթաց, որը հարևան ժողովուրդների ու սեփական քաղաքացիների պատմական հիշողության դեմ ուղղված համատարած մշակութային ու ազգային ձուլման քաղաքականություն է։ Տասնյակ ինքնատիպ էթնոսներ, լեզվաբանական խմբեր ու համայնքներ, որոնք ունեցել են ինքնուրույն ինքնություն, ստիպվում են ճանաչել իրենց որպես «ադրբեջանցի»՝ առանց իրավական, մշակութային կամ կրթական ազատության։

Այս ֆոնին հարկ է թեթևակի նկատել, որ ազգային միասնականությունը կարող է վտանգվել նաև այլ կերպ՝ երբ մի ժողովուրդ ներսից պառակտվում է խմբերի, արմատների, անցյալի ու ներկայի միջև։ Այն, ինչ Ադրբեջանի պետությունն անում է միաձուլելով, երբեմն ուրիշ պետություններ թույլ են տալիս՝ պառակտման արդյունքում։ Ուստի կարևոր է, որ Հայաստանի ղեկավարությունը չընթանա պառակտման այդ վտանգավոր ճանապարհով, այլ ընտրի ազգային ինքնության վերամիավորման ուղին։

ԱԴՐԲԵՋԱՆՈՒՄ ՁՈՒԼՄԱՆ ԵՆԹԱՐԿՎԱԾ ՄԱՀՄԵԴԱԿԱՆ ԵՎ ՈՉ ՄԱՀՄԵԴԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴՆԵՐ

Սովետական շրջանում, հատկապես 1930–1960-ականներից հետո, Ադրբեջանում սկսեց ամրապնդվել «ադրբեջանցի» անվան տակ բոլոր մահմեդական ժողովուրդների հաշվառման և վերաձևման քաղաքականությունը։ Այս գործընթացը խորացավ նաև 1990-ականներից հետո՝ անկախ պետականության հաստատումով։

1897թ. Ռուսական մարդահամարի տվյալներով «թաթար» կամ «կովկասյան թաթար» անվան տակ ներառվել էին հետևյալ խմբերը՝

• լեռնական մահմեդականներ,

• թուրքմեններ,

• օղուզներ,

• ավշարներ,

• քանգարլիներ,

• ջիվանշիրցիներ,

• կարափափախներ,

• կարակարգաշմերներ,

• քրդեր,

• թալիշներ,

• լեզգիներ,

• թաթեր (այդ թվում՝ հրեա թաթեր),

• եզդիներ,

• դաղստանցիներ (լակներ, աղուլներ, սաղեր, ռուտուլներ, ցախուրներ),

• շիրվածացիներ,

• և այլ տեղական մահմեդական կամ համամշակութային խմբեր։

Հետագայում այս բոլոր խմբերը պետական գրանցումներում միատարր կերպով սկսեցին ներկայացվել որպես «ադրբեջանցի», ինչը փաստացի վերացրեց նրանց էթնիկ ինքնությունը։

ՎԱՂՈՒՑ ՁՈՒԼՎԱԾ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴՆԵՐ

Ադրբեջանի տարածքում պատմականորեն բնակվել են նաև մի շարք ժողովուրդներ, որոնք այժմ իսպառ ձուլված են՝

• մազքութներ — հնագույն ցեղախումբ, որն ունի կապ կասպյան ավազանի ցեղերի հետ,

• խազարներ — թյուրքալեզու, բայց հուդայականություն ընդունած ազգ, որի թագավորությունը հիմնվում էր Կասպից ծովի հյուսիսում,

• կասպեր — Կասպից ծովի արևմտյան ափերի հնագույն բնակչություն։

Այս ցեղերը կամ գրեթե չեն հիշատակվում, կամ դիտմամբ ներկայացվում են որպես վաղուց վերացած, մինչդեռ իրականում դարձել են ձուլման զոհ դեռ միջնադարում և նորագույն շրջանում։

ԱՅՍՕՐ ԱԴՐԲԵՋԱՆՈՒՄ  ՁՈՒԼՄԱՆ ԵԶՐԱԳԾՈՒՄ ԴԻՏԱՐԿՈՂ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐ

• Թալիշներ

• Լեզգիներ

• Ուդիներ

• Քրդեր (ներառյալ եզդիներ)

• Թաթեր (մահմեդական և հրեա)

• Ավարներ

• Ցախուրներ, Լակներ (Դաղստանի հետ ազգակից)

• Թուրքմենների սերունդներ

Այս համայնքները թեև գոյություն ունեն, սակայն դրանց լեզուները, դպրոցները, մշակութային հաստատությունները պարբերաբար փակվում կամ վերահսկվում են։ Քիչ է տրվում տեղական մշակույթ ներկայացնելու հնարավորությունը։ 

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

Ադրբեջանը, բազմազգ լինելու փոխարեն, ձգտում է ստեղծել միատարր ինքնություն՝ ուժով ձուլելով հարյուրավոր տարիների պատմություն ունեցող ժողովուրդներին։ Այս գործընթացը սպառնում է ոչ միայն այդ ժողովուրդների գոյությանը, այլև հարևան տարածաշրջանների անվտանգությանը։

Այս հրապարակումը կոչ է՝ արթնացնելու ազգային ինքնագիտակցությունը այն համայնքներում, որոնց ձայնը դեռ չի լռեցվել։ Սա նաև հիշեցում է տարածաշրջանային բոլոր պետություններին, որ ազգերի իրավունքների ոտնահարումը և ինքնության վերացումը երբեք չեն բերում կայունություն, այլ միայն խորացնում են դիմակայությունը։