ԼՈՒՅՍԻ ԿԱՆՉԸ

     Մի կողմ դնելով անվստահությունը վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կուրսի նկատմամաբ, նկատենք, որ վերջերս  Հայաստանի արտաքին քաղաքական հռետորաբանության մեջ նկատվում է  « անսպասելի շրջադարձ » ։ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, որն իր իշխանության տարիներին հաճախ էր շփոթում ազգային շահը Էրդողանի և այլոց  հաճոյախոսության հետ, հանկարծ հայտարարեց, թե «Զանգեզուրի միջանցք» գոյություն  չունի, քանի որ դա նշանակում է ոտնձգություն Հայաստանի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության նկատմամբ։ Հնչեց ճիշտ, գրեթե պետականորեն ։ Արդյո՞ք ուշացած ճշմարտությունը կարող է մաքրել անդառնալիորեն կորցրած վստահությունը։ Այո՛, հայտարարությունը ժամանակին էր՝ հաշվի առնելով Ադրբեջանի աճող լկտիությունը և միջազգային խաղացողների հետաքրքրությունը Հարավային Կովկասում։ Բայց այն հնչեց ոչ թե համոզված պետական ղեկավարի ձայնով, այլ այն մարդու, ով հայտնվելով անկյունում,  « հասկացել է » ՝ այլևս նահանջի տեղ չկա։  ԶԱՆԳԵԶՈՒՐԻ ՄԻՋԱՆՑՔ ՉԿԱ ՝ ԿԱ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՎԵՐԱՀՍԿՈՂՈՒԹՅԱՄԲ «ԽԱՂԱՂՈՒԹՅԱՆ ԽԱՉՄԵՐՈՒ...

  Ֆրանսիացի հանրահայտ    արևելագետ,   Մարի-Ֆելիսիտե Բրոսեն (1802—1880)   իր ժամանակի սահմանները հատելով՝  ընկալեց Հայաստանը որպես  կամուրջ արևմտյան ու արևելյան մշակույթների միջև։ Նա միայն գիտնական չէր․ նա ճամփորդ էր, որոնող և հոգևոր ժառանգության պահապան։ Նրա գրիչից ծնվեցին հարյուրավոր աշխատություններ՝ պատմագիտության, աշխարհագրության, հնագիտության ու բանասիրության դաշտերում։ Բայց դրանցից ամենաազդեցիկը եղավ հայերի ու վրացիների անցյալին նվիրված անխոնջ վաստակը։ 1848 թվականին Բրոսեն ոտք դրեց Հայաստան։ Նա ժամանեց ոչ թե զբոսաշրջիկի աչքով, այլ՝ տեսանելի դարձնելու այն, ինչ վաղուց փորձում էր մեզնից թաքցնել ժամանակը։ Էջմիածնի սուրբ վանքում նա մնաց վեց շաբաթ՝ խոնարհվելով ձեռագրերի առաջ, որոնք պահպանում էին դարերի լռությունը։ Սրբազան էջերի կողքին նա թողեց իր մեկնությունները, իսկ Հովհաննես Շահխաթունյանցի կազմած ձեռագրացուցակը թարգմանեց ֆրանսերենով՝ նոր կյանք պարգևելով հայ հոգևոր ժառանգությանը։ Տարիներ անց՝ 1860–1861-ին, Բրոսեն աշխարհի առջև բացեց իր ամեն...

                (Այլընտրանքային վերլուծություն)     Այս հոդվածը առաջ է քաշում մի հրատապ և համարձակ վարկած․ յոթերորդ դարի ճգնաժամային ժամանակաշրջանում՝ Բյուզանդա–սասանյան պատերազմների ու արաբական արշավանքների ընթացքում, Բյուզանդիան փորձեց վերահսկել ոչ միայն Հայաստանի տարածքները, այլև նրա պատմական հիշողությունը ։ Այդ վերահսկողության գործիքներից մեկն, ըստ ներկայացվող վարկածի, եղավ հայկական ժամանակագրության «համաժամեցումը» համաշխարհային քրոնիկոնների հետ՝ ձեռագրաբանական ու մեկնաբանական միջամտությունների միջոցով։ Այս երևույթը, սակայն, չի մնում միայն միջնադարյան պատմության տիրույթում․ այն արձագանք ունի մեր ներկայում, քանի որ դարերի ընթացքում ձևավորված համակերպման մտածողությունն ու գաղափարական կախվածությունը շարունակում են ազդել հայության վրա։ Այդ ներարկված ենթագիտակցական «հարմարվողականության մոդելը» այսօր էլ վտանգ է ներկայացնում։ Հենց այստեղից է բխում մեր եզրակացությունը․ պատմության վերահսկողությունը երբեք զուտ անցյալին չի վերաբերում, այն ուղ...

  1916 թվականին Ադանայում հռչակվեց Կիլիկիայի Հայկական Հանրապետությունը ։ Այն գտնվում էր Միջերկրական ծովի ափին և ընդգրկում էր շուրջ 45.000 կմ² տարածք՝ ավելի մեծ, քան Հայաստանի ներկա հանրապետությունը՝ ներառյալ Արձախն ու Նախիջևանը։ Հասարակությունը բազմազգ էր, բայց հայերը կազմում էին մեծամասնություն։ Սկզբնական շրջանում Կիլիկիան գտնվում էր Ֆրանսիայի մանդատի ներքո, և տեղական ինքնավարությունը համարվում էր օրինական։ Սակայն ընդամենը մի քանի տարի անց, 1921-ին, Ֆրանսիան դուրս բերեց իր զորքերը, և Կիլիկիայի Հանրապետությունը մնաց անպաշտպան Թուրքիայի ներխուժման առաջ։ Պատմական նախապատմություն Կիլիկիան հայ ժողովրդի համար ուներ առանձնահատուկ դեր դեռևս միջնադարում։ 11-րդ դարում այստեղ տեղափոխված հայ իշխանները հիմք դրեցին Կիլիկյան Հայկական թագավորությանը, որն ունեցավ բազմադարյա դաշնակցային հարաբերություններ Բյուզանդիայի, խաչակիրների և եվրոպական պետությունների հետ։ Սիս քաղաքը դարձավ կաթողիկոսության նստավայր, իսկ Կիլիկիան՝ արևմտահայության հոգևոր ու քաղաքական կենտրոններից մեկը։ 19-րդ դարի վերջին Կիլի...

  Նախկին դիրքորոշում – ինքնորոշում և անվտանգություն 2000-ականներին Հայաստանի պաշտոնական դիրքորոշումն աներկբա էր․ Արձախի Հանրապետության ապագան բնիկ հայության    ինքնորոշման իրավունքն է և անվտանգության երաշխիքները ։ Այն ժամանակվա պաշտոնյաները հստակ հայտարարում էին, որ Հայաստանը պատրաստ է պաշտպանել ոչ միայն Արձախի, այլև ՀՀ ազգաբնակչության անվտանգությունը բոլոր միջոցներով ։    Այս մոտեցումը համահունչ էր միջազգային իրավունքի սկզբունքներին և այն պետությունների փորձին, որոնք երբեք չեն հրաժարվել իրենց ազգային պահանջներից՝ անկախ արտաքին ճնշումներից ( Արգենտինա ՝ Ֆոլկլենդներ, Իսպանիա ՝ Գիբրալթար, Կիպրոս ՝ թուրքական օկուպացիա)։  Ներկայիս իրականությունը՝ նահանջ, թե՞ անձնատվություն Այսօր ՀՀ կառավարությունը հրաժարվել է Արձախի ինքնորոշման իրավունքը պաշտպանելուց, հրապարակավ ընդունել է այն Ադրբեջանի կազմում և դրանով իսկ ջնջել  հարցը  թե հայկական պետության և թե  միջազգային օրակարգից ։   Սա ոչ միայն հակասում է նախորդ բոլոր իշխանությունների ո...

       Ընթերցողին ներկայացնում եմ Շուշիի մասին տեղեկություն, հիմք ընդունելով Ա-Դօի, «  Հայ-թուրքական ընդհարումը Կովկասում, (1905-1906թթ.)» (Փաստական, վիճակագրական,տեղագրական լուսաբանություններով),Եր., 1907թ, աշխատության   147-149 էջերը: Որպես բնիկ շուշեցի, որոշ տեղերում կատարել եմ  մեկնաբանություններ՝ այսօրվա ընթերցողի համար թեման ավելի ըմբռնելի դարձնելու համար: «Սյունիքը շատ է հարուստ լեռներով և կատարներով, բայց նրա ամենամեծ զարդը կազմում է Արձախի լեռնաշղթան, որը երկար ու բարակ ձգվելով ընդարձակ տարածությունների վրա, կազմում է Զանգեզուր, Շուշի և  Չորաբեր (Ջաբրայիլ) գավառների միացման սահմանագիծը:  Այդ շղթայի հարավային միզույգ գագաթներ-մեկը՝ 7000, իսկ մյուսը 8000 ոտնաչափից էլ ավելի բարձրություն ունեցող-կոչվում են Քիրս: Քիրսի հյուսիսային հեռավոր փեշերի վրա, երեք կողմերից անդնդախոր ձորերով պատած ՝ ամուր, շերտավոր, կռած ու կոփած կուրծքերով, որպես ձուլվածք բարձրանում է մի հսկա սարավանդ (Ա-Դոն սխալմամբ գրել է սարահարթ-Ա. Հ. ):  Ահա այդ անն...

      Արդեն մեկ դարից ավելի, մեր ժողովուրդը կանգնած է Ադրբեջան կոչվող պետական կազմավորման հետևողական և կազմակերպված քաղաքականության առջև, որի առանցքում եղել է հայերի դեմ իրականացվող համակարգված էթնիկ զտումը ։ Այսօր, երբ ամբողջ Արցախը հայաթափված է, իսկ պատմական Գանձակի գավառի հին հայկական գյուղերը դարձյալ հայազուրկ են, մեր պարտքն է բարձրաձայնել փաստերը միջազգային հարթակներում և պահանջել արդարություն։ 1897 թ․ Ռուսական կայսրության մարդահամարի տվյալները հստակ ապացույց են, որ ներկայիս Ադրբեջանի տարածքում հայկական բնակչությունն ունեցել է գերակշիռ դիրք։ Սակայն XX դարի ընթացքում, և հատկապես 1988-ից հետո, Հայաստանից արևելք մնացած բոլոր հայերը բռնի կերպով տեղահանվեցին։ Այսօր մենք գործ ունենք ոչ թե պատահական միջադեպերի, այլ՝ մեկ դար շարունակվող պետական հանցագործության՝ էթնիկ զտման և մշակութային ցեղասպանության փաստերի հետ։ Պատմական ժողովրդագրական պատկերը 1897 թ․ Գանձակի գավառի 8 գյուղերի ազգագրական վիճակը․ Հայեր – 63% Թուրքեր (ներկայիս ադրբեջանցիներ) – 33.5% Քրդեր – 3.5...