ԼՈՒՅՍԻ ԿԱՆՉԸ

  Նեմրութ լեռը (մոտ 2134 մ բարձրություն) Թուրքիայի վերահսկողությանն անցած Արևմտյան Հայաստանի տարածքում գտնվող ամենահիշարժան վայրերից մեկն է , որն ընդգրկված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցուցակում։ Նեմրութ լեռը իր հսկայական դամբարանով և մոնումենտալ արձաններով համարվում է հնագիտության ու պատմության եզակի հուշարձան։ Պատմական նախապատմություն Կոմմագենի թագավորությունը մ.թ.ա. 1-ին դարում ղեկավարում էր Անտիոքոս I-ը (մ.թ.ա. 70–38), ով ձգտում էր ամրապնդել իր իշխանությունը և միավորել հայկական, հունական և պարսկական  մշակութային լավագույն ավանդույթները։ Նրա հրամանով Նեմրութ լեռան գագաթին կառուցվեց հսկայական դամբարանային համալիր, որը խորհրդանշում էր Աստվածներից շնորհված մարդկային իշխանության ոչ հավերժական լինելը։ Մոնումենտալ համալիր Լեռան գագաթին կառուցված տեռասները զարդարված են մինչև 15 մետր բարձրությամբ արձաններով։ Դրանք պատկերում են Սուրբ Սրբոց Երկնքի և Երկրի Տեր  Արամազդին և  Սուրբ Դիցերին ,ինչպես նաև թագավոր Անտիոքոս I-ին։ Հսկայական արձանները ժամանակի ընթացքում ...

  1919 թվականի դեկտեմբերին New York Journal -ը Զորավար Անդրանի Օզանյանի  մասին գրում էր. «Զորավար Անդրանիկը կանգնած է հայկական հերոսականության գագաթին։ Հայերն ամենուր նրան ցնծությամբ են դիմավորում։ Նրանք մեծ ուշադրությամբ ու հիացմունքով են ունկնդրում նրա յուրաքանչյուր խոսքը։ Իսկ նա՝ այդ զինվորը, որը ցարական Ռուսաստանի կործանումից հետո անհավասար մարտեր էր վարում թուրքական բանակի դեմ, ունի ասելիք։ Այժմ նրա խոսքերը նույնքան հատու են, որքան՝ նրա սուրը»։ Այս խոսքերը հնչում են նաև այսօր։ Դրանք միայն անցյալի հիշատակ չեն, այլ ուղերձ են ներկայի համար։ 2020 և 2023 թվականների պարտությունները մեզ հիշեցրին, որ առանց կազմակերպված կամքի, առանց ազգային միասնության, առանց պետականության լրջության, անգամ ամենահերոսական ժողովուրդը կարող է կորցնել իր հայրենիքը։   Զորավար Անդրանիկ Օզանյանի պատգամը պարզ է․ ազգը պիտի առաջնորդվի ուժով և ոգով։ Ոչ թե խնջույքներով ու մոլորություններով, այլ աշխատանքով, պայքարով և հայրենակերտման ինքնազոհությամբ։ Նրա սուրը մարտադաշտում նույնն էր, ինչ խոսքը՝ ժողովրդի մ...

    Մինչ հնագետները Պորտասարին վերագրում են  « ամենայն հավանականությամբ »   մ․թ․ա․ 10-րդ հազարամյակի տարիք, այլընտրանքային պատմագրությունը հաստատում է , որ 20-րդ քաղաքակրթությունը սկզբնավորվել է հենց այս բնակավայրից։  Ըստ պաշտոնական հնագիտության, Պորտասարում   հայտնաբերվել են 12,000 տարի առաջ կառուցված սրբավայր և աշխարհի ամենահին պատկերագրերը։ Այլընտրանքային պատմագրությունը պնդում է, որ բնակավայրը կառուցվել է 10 տարվա ընթացքում, ուրեմն հնագետների նշած տարեթվերը ուղորդվում են ինչ որ կենտրոնների կողմից և դիտավորյալ աղավաղվում են:  Նեոլիթյան դարաշրջանին պատկանող Պորտասարի տաճարախումբը գտնվում է ներկայիս Օրենջիք գյուղի մոտակայքում։ Մոտավորապես 300 մ տարածքում կառուցված այս սրբատեղին ունի 15 մ բարձրությամբ պատեր :  1994 թ. հետազոտվում է գերմանական և թուրքական հնագետների կողմից։ Համարվում է, որ առայժմ հետազոտված է տարածքի ընդամենը 5%-ը։ Տվյալ տարածքում մինչ օրս հնագետների կողմից պեղվել են 6 տաճարներ։ Մասնագետները, սակայն, ենթադրում են, որ Պորտասարո...

      Չնայած հայ-թուրքական շեփորահարվող բարեկամությանը, պաշտոնական Անկարան անգամ մշակութային ոլորտում շարունակում է մոռացության տալ բնիկ հայերի մշակույթը։ Դրա վառ օրինակներից մեկն է Պորտասարի (հայտնի է նաև որպես Գյոբեկլի-Թափե) հնավայրի գտածոն, որի մասին թուրքական կողմը հանդես եկավ մշուշոտ հայտարարությամբ՝ ակնարկելով իբր միջագետքյան լեզվի հետ կապերի մասին, սակայն առանց որևէ հիշատակում անելու բնիկ հայ ժողովրդի  մշակույթի մասին։   Հայկական լեռնաշխարհի հարավարևմտյան հատվածում գտնվող Պորտասարում պեղումների ժամանակ հնագետները հայտնաբերել են մարդու արձան, որի տարիքը կազմում է մոտ 12․000 տարի։ Հայտնաբերման մասին տեղեկացրել է Թուրքիայի մշակույթի և զբոսաշրջության մինիստրությունը։ Պորտասարի տաճարային համալիրում, որը գտնվում է Արևմտյան Հայաստանի  հարավարևմուտքում, գտնվել է մարդու արձան, որը պատի մեջ էր զմռսված։ Գիտնականների տվյալներով՝ գտածոյի տարիքն ավելի քան 12․000 տարի է։ Թուրքիայի մշակույթի և զբոսաշրջության մինիստրի խոսքերով՝ այս հնագիտական գտածոն կօգնի ավելի խոր...

     1. Արցախի անկախության վերականգնում «երևակայական միջազգային ուժերի» օգնությամբ Ընդհանուր պատկերացում . կարծիք կա, թե որևէ պահի միջազգային ուժերը (ՄԱԿ, ՆԱՏՕ, ԵՄ կամ «անհայտ մեծ տերություններ») կստիպեն Ադրբեջանին դուրս գալ Արցախից և կերաշխավորեն հայերի վերադարձը։ Սա ոչ միայն երազանք է, այլև անգործության պատճառ ․ մարդիկ սպասում են Ալադդինի կախարդական լամպ ունեցողի միջամտությանը և չեն գործում։ Օրինակներ . Պաղեստինցիներն արդեն տասնամյակներ շարունակ սպասում են միջազգային մեծ խաղացողներին, բայց իրենց պետությունը չկա։ Կիպրոսի հույները 1974-ից ի վեր սպասում են արդարության վերականգնմանը, բայց թուրքական օկուպացիան շարունակում է։ Կոսովոն անկախություն ստացավ ոչ թե սպասելով, այլ՝ տարիների պայքարից, քաղաքական, դիվանագիտական ու ռազմական ճնշումների համադրմամբ ։ Եզրակացություն . միայն պայքարող ժողովուրդներն են հասնում հաջողության։ Դոն Կիխոտի նման հողմաղացների դեմ պայքարելն անիմաստ է, իսկ կռիվ չտալը՝ աղետաբեր։  2. Ռուսաստանը գրավում է՞  Արցախը Ընդհա...

           Այս օրերին շրջանառվում են ական-ջահաճո հայտարարություններ, թե  Արցախի ժողովուրդը կարող է վերականգնել իր անկախությունը։  Նման պնդումները, որքան էլ հուզական և ցանկալի թվան, որևէ քաղաքական-իրավական հիմք չունեն ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի ժխտողական քաղաքականության պատճառով։ Արցախի անկախությունը երբեք չի ճանաչվել որևէ պետության, անգամ Հայաստանի հանրապետության կողմից։ Այն 1991-2023թթ. մնում էր չճանաչված կառույց՝ առանց միջազգային սուբյեկտայնության։ Դեռ ավելին, 2023 թվականի սեպտեմբերյան ադրբեջանական ագրեսիայից հետո Արցախի իշխանական համակարգի վերջին ներկայացուցիչը՝ նախագահի պաշտոնակատար Սամվել Շահրամանյանը, ստորագրեց ինքնալուծարման փաստաթուղթ։ Այսինքն՝  ինքնահռչակ անկախության ներսում պաշտոնական մարմինը հայտարարեց   Արցախի անկախության թաղելու մասին։ Այս ցավալի իրողությունը նշանակում է, որ այն հարթակը, որի վրա կառուցվում էր Արցախի  պետականության գաղափարն, ինքնին փլուզվել է։ Հետևաբար, «անկախություն ձեռք բերելու» մա...

  Հայ ժողովուրդը, ցավոք, այդպես էլ չհասկացավ, որ ազատությունը կաղնուց պատրաստված լուծը լորենուց պատրաստվածով փոխարինելը չէ։ Ազատությունը լուծի փոխարինում չէ․ այն լուծի ջարդումն է։ Եվ ինչո՞ւ են որոշ մարդիկ միշտ ուզում տերեր ունենալ։ Անգամ «Հայր մեր» ասողը հետո Աստծուն դիմում է որպես «Տեր», մոռանալով, որ ինքը Աստծու զավակն է, ոչ թե ստրուկը։ Հոգեբանորեն ստրուկը միշտ սպասում է մեկին, ով կգա ու կազատի իրեն։ Նրա հոգեբանությունը կառուցված է սպասման վրա, ոչ թե ազատության։ Մեր անկախության առաջին օրերին տարբերությունը դեռ պարզ էր․ մի կողմում՝ հյուրանոցներ ու թանկարժեք մեքենաներ ունեցողները, մյուսում՝ տան վարձը տալու համար փող չունեցողները։ Իսկ ամենամեծ հարցադրումը սա է․ ինչո՞ւ է աննախադեպ բնակարաշինությամբ հանրահայտ Երևանում հենց երևանցին տուն չունի, այլ մնում է վարձով։ Ժամանակի ընթացքում ոմանք ուզեցին անցնել «նրանց կողմը»՝ դառնալ հարուստ ու «լուծող», իսկ մյուսները՝ երազեցին նրանց գործերն «լուծել»։ Բայց վերջում բոլորը պարտվեցին՝ թե՛ ունեցողը, թե՛ չունեցողը։ Այսօր մենք խճճված ենք իրար կողքի...

           Անցյալի դասերը և ներկայի մարտահրավերները Հայ ժողովուրդը, սկսած 18-րդ դարից մինչև մեր օրերը կանգնած է հսկայական ուժերի բախման կիզակետում։ Նրա պատմական տարածքներն ընկած էին և են երեք կայսրությունների՝ Ռուսաստանի  Թուրքիայի և Իրանի շահերի հատման գծում։ Այս մրցակցության մեջ անմիջական դերակատարություն ունեին և ունեն նաև Անգլիան ու Ֆրանսիան՝ առաջնորդվելով սեփական գաղութային և ռազմա-տնտեսական ծրագրերով։ Ռուսաստան։ Պետրոս Մեծից սկսած՝ Մոսկվայի ռազմավարական նպատակը եղել է Անյսրկովկասի ներգրավումը կայսրության սահմաններում։ Այդ տարածքները դիտարկվում էին որպես բուֆերային գոտի Պարսկաստանի և Թուրքիայի դեմ։ Հայերին ու վրացիներին հաճախ խոստանում էին պետականության վերականգնում, սակայն իրականում այդ խոստումները ծառայել են բացառապես Ռուսաստանի տարածքային շահերին։  Թուրքիա։ Թուրքիան ձգտում էր և ձգտում է զսպել Ռուսաստանի առաջխաղացումը, բայց չի տարբերվում նրանից հայերի ու վրացիների նկատմամաբ վարվող քաղաքականության մեջ։ Հայկական հարցում Թուրքիան...

  «Թուրանական դաշինքի» 44-օրյա ինտերվենցիայի հետևանքով ստեղծված իրավիճակը ցույց է տալիս, որ կորուստների թվային հարաբերակցությունը և իրական քաղաքական-հոգեբանական արդյունքը հաճախ չեն համընկնում։ Ըստ ճշտված տվյալների՝ «Թուրանական դաշինքի» ընդհանուր կորուստները գնահատվում են շուրջ 91 000 զոհով, որոնցից ադրբեջանական զինվորները կազմում են 21 995։ Մնացածը տարբեր երկրներից ներգրավված վարձկաններ էին (պակիստանցիներ, թուրքեր, աֆղաններ, թուրքոման-սիրիացիներ, ղազախներ, թուրքմեններ, ուզբեկներ և ղրղզներ)։ Ադրբեջանի վիրավորների և հաշմանդամների թիվը՝ 24 918։ Հայաստանի և Արցախի միասնական կողմի սպանվածների թիվը 4 787 զինվոր էր, իսկ վիրավորներն ու հաշմանդամները՝ 9 989։ Այս համեմատությունը (ոչ միայն թվային տվյալները, այլև դրանց ինդեքսները) հիմք է ծառայում վերլուծության՝ հոգեբանական և քաղաքական գնահատականների տեսանկյունից։ 1. Քաղաքական արդյունքի և թվային կորուստների անհամապատասխանությունը «Թուրանական դաշինքի» անդամ Ադրբեջանին հասցված կորուստները շատ ավելի մեծ էին, սակայն տարածքային ձեռքբերումներն ո...

  Պատմության ընթացքում հասարակությունները հաճախ կանգնել են նույն հարցի առաջ․ արդյո՞ք օրենքը ինքնին երաշխավորում է արդարություն, թե՞ ամեն ինչ կախված է մարդկանցից, ովքեր կիրառում են այդ օրենքը։ Պատկերացնենք երեք տարբեր երկրներ։ Առաջինում գրված են կատարյալ օրենքներ․ բառերը ճշգրիտ են, դրույթները՝ հստակ, և նույնիսկ անբիծ տեսքով թվում են անփոփոխելի։ Բայց եթե այդ օրենքները ընկնում են չինովնիկների ձեռքը, ովքեր առաջնորդվում են ոչ թե հանրային շահով, այլ սեփական շահերով, ապա արդյունքը դառնում է ցավալի։ Գիրքը մնում է փայլուն, իսկ ժողովուրդը՝ հիասթափված։ Երկրորդ երկրում, հակառակը, օրենքները թույլ են, հաճախ՝ հակասական և անլուրջ։ Բայց եթե դրանք կիրառում են ազնիվ չինովնիկներ, ովքեր առաջնորդվում են խղճով ու մարդկայնությամբ, ապա հասարակությունը ստանում է համեմատաբար խաղաղ կյանք։ Այստեղ օրենքի թերությունները լրացվում են մարդկային ազնվությամբ։ Երրորդ երկրում օրենք չկա որպես այդպիսին․ «վարչապետն ասեց՝ ուրեմն ճշմարտություն է»։ Սա ամենավտանգավոր տարբերակն է, երբ պետությունը վերածվում է անձի կամ փոքր ...

  ՈՒշքի եկեք Ադրբեջանի հայտարարություններն, առանց տեղայնացնելու, քարոզող հայկական ԶԼՄ-ներ և այդ տեղեկատվությունը հալած յուղի տեղ ընդունող սիրելի հայրենակիցներ։ Պիտի՞ հասկանանք մի պարզ բան․ ջորուն փիղ չես դարձնի, եթե նրա վրա ավելի շատ բեռ լցնես։ Նույնպես էլ «Զանգեզուրի միջանցք» անունով Ալիևյան զառանցանքը գոյություն չունի և չի կարող ունենալ։ Հայաստանի վարչապետը, հակառակ դրան,  Իսկանդերի «10 տոկոսը» չի հակադրում , այլ իրական ծրագիր է առաջ քաշում՝ «Խաղաղության խաչմերուկ» , որը միջազգային չափանիշներին համապատասխանող, օրինական և բոլոր կողմերի շահերից բխող նախագիծ է։ Այս ծրագրից ակնկալվում են նաև շոշափելի արդյունքներ մեր Հայրենիքի համար․ հայ գործարարների համար նոր ներդրումային հնարավորություններ, Հայաստանի բյուջեի հարկային եկամուտների աճ (հարյուր միլիոնավոր դոլարներով) , տրանսպորտային և լոգիստիկ կապերի բազմազանացում , և ամենակարևորը՝ ՀՀ պետականության միջազգային դիրքերի ամրապնդում ։ Իսկ ի՞նչ է առաջարկում Ալիևը։ Նա իր ֆանտազիաներով թուղթ է կտրատում ու խաղալիք ճանապ...

  Գլուխ 1․ Լռություն, որ խախտվեց ձայնով Երեկոյան Շուշին փայլում էր լույսերով։ Քաղաքի կենտրոնը ապրում էր իր կյանքի տեմպով․ մարդիկ շտապում էին գործերով, թանկարժեք կառքերը սլանում էին քարապատ փողոցներով, իսկ  « Բորժոմի » հյուրանոցի    ճաշարանիրի վիտրինները հրապուրում էին գավաթների փայլով ու թանկարժեք ուտեստների բույրով։  Սակայն Շուշիի մեծահարուստների համար նախատեսված հյուրանոցի ճաշարանում տիրում էր խորհրդավոր լռություն։ Այստեղ ընթրում էր բոլորի կողմից հարգված, Շուշիի պատվավոր քաղաքացի մեծահարուստ Թադևոս Թամիրյանցը՝ ազդեցիկ առևտրական, միլիարդատեր, հայտնի իր խստությամբ ու զսպվածությամբ։ Նա նստած էր մենակ՝ մեծ կլոր սեղանի մոտ, պատուհանի առջև։ Սեղանին փռված էր ճերմակ, անթերի հարթեցված սփռոց, որում արտացոլվում էր մոմերի մեղմ լույսը։ Առջևում դրված էր ճենապակյա ամանի մեջ լցված շուշեցիների սիրելի տոլման, կարմիր գինու բաժակ և ճաշասեղանի ճշգրիտ դասավորված պարագաներ։ Ամեն ինչ այդտեղ այնքան կարգին ու ներդաշնակ էր, որքան պետք է լիներ պատվավոր մարդու կյանքում։ Թադևոսը վերցրեց ...

  1․ Նացիզմի նախատիպը՝ երիտթուրքական գաղափարախոսությունը Նացիստական Գերմանիան  ցեղասպանական ծրագիրը կառուցել էր ոչ թե զրոյից, այլ իրական նախադեպի վրա ․ Օսմանյան Թուրքիայի և Երիտթուրքական շարժման իրականած Հայոց ցեղասպանությունը եղավ 20-րդ դարի առաջին կազմակերպված ցեղասպանությունը։ Հիտլերը հենց այդ փաստով արդարացրեց իր ծրագրերը՝ հայտարարելով․ «Ո՞վ է այսօր հիշում հայերի կոտորածը»։ 2․ Ջիհադի գաղափարախոսությունը՝ նույն տրամաբանության մեջ Ջիհադը, որպես կրոնա-քաղաքական պատերազմ հայերի, հույների, ասորիների,եզդիների և այլազգիների դեմ, դարերով գործածվել է իբրև մարդկային ազատությունների ու կյանքի մերժում ։ Այն դարձել է ոչ միայն քաղաքական արդարացում նվաճումների համար, այլև հիմք՝ զանգվածային բռնությունների, ցեղասպանությունների և ցեղային մաքրագործման համար ։ Եթե նացիզմը մարդուն բաժանում էր «գերագույն և ստոր» ցեղերի, ապա ջիհադը բաժանում է «մահմեդականների» և «անհավատների»՝ վերջիններիս համար սահմանելով ոչնչացման կամ ստրկացման ճակատագիր։ 3․  Պատերազմը Արցախի դեմ ջիհադի դասական...

  Անին հռչակավոր քաղաք էր,  Հայաստանի  Բագրատունի թագավորների   գահակեդրոնը։ Այն, Շիրակի բերրի դաշտում վեր հառնեցին պալատներ, բերդեր ու եկեղեցիներ։ Բայց մեծության հետ եկավ նաև թուլությունը։   Անեցիները դարձի չեկան նախնյաց ՝հատանոզական հավատքին։ Հպարտությունը, նախանձը, ագահությունն ու պոռնկությունը համակեցին քաղաքը։ 1001 եկեղեցիներով էին պարծենում, բայց հոգիներում՝ դատարկություն  էր։ Վարդապետների խրատները ծաղրում էին, իսկ սրբերի խոսքն՝ արհամարհում։ Նրանց նենգ իշխաններն անգամ Հայոց թագավորին դավաճանեցին,իսկ կաթողիկոսը  Անիի բանալիները հանձնեց Բյուզանդիայի կայսրին։ Օտարի լուծի տակ, որին այդպես փափագում էին արևմտամետները, ավելի ծանրացան տառապանքները և  ժողովուրդը ուրացավ անգամ Սուրբ Սրբոց Արարչին։   Հովհաննես վարդապետը  քարոզեց, հորդորեց դառնալ դեպի ճշմարիտ ուղին։ Նրա ձեռքով Հայոց Դիցերը հրաշքներ գործվեցին, անգամ մեռյալներ հարություն առան, բայց անեցիները դարձյալ անտեսեցին ամեն ինչ։ Ապա Չարը ուղարկեց պատուհասները՝ մահացություն, գազան...

  2020 թվականի պատերազմից հետո Հայաստանը հայտնվեց խորը ճգնաժամի մեջ։ Պարտությունը ծանր էր դրա անմիջական պատասխանատու  Նիկոլ Փաշինյանի ղեկավարած իշխանության համար,որն օրեցօր կորցնում է ժողովրդի վստահությունը։ Սակայն այստեղ կա մի նուրբ երևույթ․ եթե անգամ իշխանությունը վստահություն չի վայելում, դա չի նշանակում, որ նրա առաջ քաշած յուրաքանչյուր գաղափար պետք է մերժվի։ Հակառակը՝ երբեմն պետության շահերից բխող ծրագրեր կարող են հնչել նույնիսկ այն ղեկավարներից, որոնց քաղաքական վարքագիծը մենք մեղմ ասած չենք կիսում։ Այսպիսին է հենց «Խաղաղության խաչմերուկի» գաղափարը։ Ինչու՞ հենց «Խաղաղության խաչմերուկ» Ադրբեջանը տարիներ շարունակ փորձում է առաջ մղել Իլհամ Ալիևի  «Զանգեզուրի միջանցք» կոչված նախագիծը։ Այս անվանումը շատ վտանգավոր է մեզ համար, քանի որ «միջանցք» բառը ենթադրում է այնպիսի տարածք, որտեղ Հայաստանը լիակատար վերահսկողություն չունի ։ Այսինքն՝ մեր սեփական հողում ստեղծվում է օտար ուժերի ազդեցության գոտի։ Թուրք-ադրբեջանական տանդեմի  «Զանգեզուրի միջանցքի»  նպատակն էլ հ...